.png){kind=small}
Katinka Damen is GZ-Psycholoog/ Programmaleider Pijnprogramma bij Novadic-Kentron, een instelling voor verslavingszorg in Noord-Brabant.
“Chronische pijnpatiënten die langdurig opiaten gebruiken zouden gebaat zijn bij een behandeling vanuit het perspectief van een dubbele diagnose, te weten aanhoudende pijn en verslaving. Eigenlijk hebben deze mensen een behandeling nodig door een deskundige die twee specialismen beheerst: een pijndeskundige die ook kennis heeft van verslaving, of een verslavingsdeskundige die veel verstand heeft van aanhoudende pijn. Zeg maar twee vakgebieden, geïntegreerd in één behandelaar. In de toekomst zou je mensen speciaal hiervoor kunnen opleiden. Voor nu betekent het dat specialisten kennis dienen op te doen over een tweede complex probleem - maar dat vraagt heel veel."
"Een pijndeskundige die ook kennis heeft van verslaving, of een verslavingsdeskundige met veel verstand van aanhoudende pijn."
"Totdat hier iets op gevonden wordt, zitten deze patiënten tussen de wal en het schip. Ze lopen vaak al jaren allerlei artsen af, zonder resultaat. Ze geloven niet meer in de zorg die ze aangeboden krijgen. Velen zijn al zo lang bezig dat het onderscheid tussen de oorspronkelijke aanhoudende pijn en de pijn die veroorzaakt of versterkt wordt door de opiaten helemaal is weggevallen. Wanneer je zo iemand laat afbouwen moet dat op een speciale manier gebeuren. Je kunt een patiënt met aanhoudende pijn niet op dezelfde manier laten afbouwen als iemand die dat niet heeft. Mensen met veel pijn hebben meestal geen aanmoediging nodig om af te bouwen. Ze zijn vaak streng voor zichzelf en ze zijn veelal geneigd om de lat hoog te leggen en door te gaan , ondanks de pijn. Zo ook bij de afbouw. Ze gaan vaak te snel, waardoor ze vastlopen en ontmoedigd raken.
Wat kan helpen is een geleidelijke afbouw met veel aandacht voor pijnmanagementvaardigheden, zodat men leert om de pijn te hanteren. Voorlichting over het mogelijke beloop van het afbouwen, kan ervoor zorgen dat cliënten de afbouw met vertrouwen tegemoet zien en er beter doorheen komen. Ook kennis over pijn kan invloed hebben op hoe (sterk) men de pijn ervaart. Voor mensen die gaan afbouwen is het belangrijk om te weten waar ze het voor doen: ze hebben een vooruitzicht nodig, voorafgaand, tijdens en na de detoxificatie. Het is ook belangrijk om geleidelijk aan weer gaan bewegen. Velen leiden al jaren een weinig actief leven, dus alles moet weer op gang worden gebracht, in een rustig tempo.
Als je vraagt wat er kan verbeterd worden aan de zorg voor opiaatgebruikers kun je ook zeggen: daarvoor moeten we terug naar het oorspronkelijke probleem, namelijk pijn, en onze kijk op pijn."
"Terug naar het oorspronkelijke probleem, namelijk pijn, en onze kijk op pijn."
Aanhoudende pijn is complex en gaat meestal niet meer (alleen) over eventuele schade aan het lichaam. Er zijn allerlei factoren die de pijn beïnvloeden. Aanhoudende pijn vraagt een behandeling die zich richt op de persoon in zijn geheel, niet enkel een lichaamsdeel of klacht.
Tegenwoordig bestaat voor aanhoudende pijn zelfs een aparte diagnose, die heet “aanhoudend pijnsyndroom”. Deze classificatie verwijst naar pijn die langer dan 3 maanden aanhoudt. Het is goed dat hier nu een classificatie voor is die recht doet aan het probleem. Deze pijn wordt nu niet langer beschreven als een biomedisch of een mentaal probleem, maar als een complex probleem dat wordt veroorzaakt en in standgehouden door bio psychosociale factoren.
Het verlegt de focus van een snelle oplossing zoals het voorschrijven van pijnstillers naar het zoeken naar een behandeling met oog voor deze biologische, psychologische en sociale factoren. De nieuwe diagnose is voor de patiënt heel erg belangrijk, want die krijgt nu vaak een behandeling met medicatie die niet helpt en mogelijk het probleem erger maakt.
We kunnen niet genoeg benadrukken dat een behandeling met opiaten voor mensen met langdurige pijn niet wenselijk is. Opiaten zijn - enkele uitzonderingen daargelaten - ongeschikt voor het behandelen van aanhoudende pijn. Alleen wanneer het gaat om een tijdelijk probleem, kunnen opiaten kortdurend zonder veel risico gebruikt worden."
"Opiaten kunnen al na een paar weken de pijn versterken."
"Als je ze langer dan drie weken gebruikt, ontstaat er al een lichamelijke afhankelijkheid. Het gebruik van opiaten kan al na een paar weken een pijnversterkend effect teweeg brengen, waardoor de pijn erger wordt in plaats van minder. Bij mensen met neuropathische pijn zijn opioïden sowieso weinig effectief. Bij neuropathie worden er opiatenreceptoren in het lichaam afgebroken. De opiaten kunnen minder “aanhechten” en doen dus weinig qua pijnvermindering. Maar ze veroorzaken wel lichamelijke afhankelijkheid en leggen de basis voor verslaving.
Toch is het begrijpelijk dat opiaten nog steeds vaker en langer worden voorgeschreven dan verstandig is. Veel pijnpatiënten voelen zich door de pijn beperkt in hun dagelijkse bezigheden en willen een snelle en effectieve oplossing. Ze melden zich bij de huisarts en die moet er wat aan doen. De arts heeft maar kort de tijd om de patiënt te helpen. Tijd om uit te leggen hoe pijn werkt, is er niet. Maar de arts wil de patiënt ook niet met lege handen naar huis sturen. Dus dan wordt het soms toch een pil.
Er zijn in het land gelukkig verschillende initiatieven om het opiaatgebruik terug te dringen. Het Instituut Verantwoord Medicijngebruik heeft hiertoe scholingsmateriaal voor huisartsen ontwikkeld. Er is onder andere een Themajournaal voorhanden waarin verschillende aspecten van opioïd gebruik worden belicht.
Aansluitend hierop heeft het Pijnnetwerk Brabant een aanvullende scholing ontwikkeld voor huisartsen en apothekers in de regio, waarin concrete handvatten geboden worden om het gesprek met elkaar en de patiënt aan te gaan over hoe het gebruik en voorschrijven van opioïden te verminderen. Tevens bevat de scholing informatie over verwijsmogelijkheden in de regio voor behandeling van aanhoudende pijn en/ of verslaving aan pijnstillers.
Daarnaast kunnen artsen mensen wijzen op educatieve filmpjes en websites op internet. Er is best veel materiaal voorhanden waar huisartsen hun patiënten op kunnen wijzen. De arts kan ook samen met de patiënt deze sites bezoeken, die vaak in vele talen bekeken kunnen worden. Bijvoorbeeld:
Informatie over middelen/ medicatie
Laagdrempelige informatie over pijn
Het boek Begrijp de pijn, van Moseley & Butler, EAN code 9780987246738
Wanneer er sprake is van problematisch gebruik van medicatie
bij aanhoudende pijn werken we bij Novadic-Kentron al langer met het toepassen van een geïntegreerde behandeling gericht op pijnmanagement-vaardigheden en het doorbreken van het gebruik van middelen of medicatie. We besteden aandacht aan uitleg over pijn, bewegen en motivatie om op een andere manier met pijn om te gaan, zonder medicatie.
Waar nodig wordt medicatie of middelengebruik afgebouwd tijdens een poliklinische of interne detox. Het programma is beschikbaar voor inwoners van Noord-Brabant.
Niet iedereen heeft een dusdanig intensief traject nodig. Daarom werkt Novadic-Kentron nu ook aan zorg die kan worden aangeboden door de eerste lijn, dichtbij de cliënt. Zodat mensen die langdurig opiaten gebruiken vanwege chronische pijn via de eigen huisarts een gerichte begeleiding kunnen krijgen. Het liefst zou ik zien dat een dergelijke behandeling landelijk zou worden aangeboden. Voor de behandeling van de patiënt zou het beslist een stap voorwaarts betekenen.”
Interview: Carol Vlugt
