Alles over opiaten

Wat zijn opiaten

Oxycodon, fentanyl en morfine zijn sterkwerkende opiaten. Tramadol is een zwakwerkend opiaat. Ook buprenorfine en methadon, die soms gebruikt worden om mee af te bouwen of als vervanging van het oorspronkelijke middel, zijn opiaten.

Opiaten worden ook wel opioïden of opioïde pijnstillers genoemd. Ze worden vaak voorgeschreven na een operatie, soms ook bij chronische pijn, pijn door kanker en in de terminale zorg. De voorschrijver is meestal de huisarts of specialist.

Als je deze middelen gebruikt is het belangrijk om te weten wat opiaten met je lichaam doen, wat de (soms onverwachte) bijwerkingen zijn en wat je kunt verwachten wanneer je gaat afbouwen.

Als je niet zeker weet of jouw medicijn een opiaat is, vraag het dan aan de apotheek of kijk op www.farmacotherapeutischkompas.nl

Wat doen opiaten in lichaam

Wat doen opiaten in het lichaam

Opiaten hechten zich aan speciale opiaatreceptoren aan de uiteinden van je zenuwcellen. De receptoren zitten door je hele lichaam, van je hersenen tot je spijsverteringskanaal tot je darmen.

Opiaten blokkeren pijnprikkels, waardoor je geen pijn meer voelt.

Opiaten werken ook op het genotscentrum in de hersenen. Je voelt je prettig en ontspannen.

Wanneer zijn opiaten effectief

Opiaten zijn vooral effectief bij kortdurend gebruik.
Bij hevige, acute pijn zijn opiaten de eerste keus. Maar wanneer de pijn afneemt, moet je er zo snel mogelijk mee stoppen.
Bij matige tot hevige pijn wordt vaak tramadol voorgeschreven. Sommige mensen kunnen vrij makkelijk met tramadol stoppen; anderen moeten ervoor naar de verslavingszorg.
Kankerpatiënten die hevige pijn lijden zijn gebaat bij opiaten. Hetzelfde geldt voor mensen die in de laatste levensfase zitten en veel pijn hebben.

Wanneer zijn opiaten niet effectief

• Opiaten helpen niet bij chronische pijn

Het is al vele jaren bekend dat opiaten geen lange termijn oplossing zijn voor chronische pijn. Wat opiaten wel doen is op de lange termijn de pijn erger maken. Helaas worden opiaten door sommige artsen nog steeds voorgeschreven bij chronische pijn.

Opiaten en Chronische pijn

• Opiaten werken niet tegen zenuwpijn

Opiaten zijn de sterkste pijnstillers die er bestaan, maar ze helpen niet tegen zenuwpijn, of slechts beperkt. Je wordt wat rustiger van de opiaten, en daardoor verdwijnt de pijn op de achtergrond maar echt helpen doet het meestal niet.

Voor zenuwpijn ben je beter af met middelen als amitriptyline, pregabaline, gabapentine enzovoorts, eventueel aangevuld met de maximale dosis paracetamol en NSAID's. Daarnaast kun je CBD of THC olie gebruiken. Helaas werken deze middelen niet altijd. Zenuwpijn is heel moeilijk te behandelen, waardoor je de neiging kunt krijgen om toch uit te wijken naar opiaten.

Maar als opiaten niet echt helpen om de pijn te verminderen, moet je serieus afwegen of het zinvol is om ze te blijven gebruiken. Hyperalgesie (toegenomen pijn door het opiaatgebruik zelf) is een serieus probleem dat de pijn op den duur nog erger kan maken.

• Opiaten werken niet tegen ontstekingen

Opiaten hebben geen ontstekingsremmende (genezende) werking. Wat ze wel doen is een ontsteking maskeren, je voelt het immers niet. Dat kan verraderlijk zijn.

Soms komt na het afbouwen plotseling een kaakontsteking of hernia aan het licht.

Valkuilen bij opiaatgebruik

Valkuilen van opiaatgebruik

De onderstaande valkuilen en misverstanden kunnen opiaatgebruik onnodig in stand houden en de stap naar afbouwen extra moeilijk maken. Misschien herken je bepaalde situaties of gedachten.

• Opiaten kunnen de pijn juist erger maken

Wanneer je oxycodon, fentanyl, morfine en tramadol langdurig gebruikt kunnen deze middelen de pijn erger maken. De officiële naam van deze pijn is 'opiaat-geïnduceerde hyperalgesie' of hyperalgesie.

De valkuil is dat jij meer gaat gebruiken, omdat je 'voelt' dat de pijn erger wordt. Maar in werkelijkheid voel je dat het middel minder goed werkt. Ondertussen bouw je een steeds sterkere lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid op.

• Eerst werken de opiaten goed... maar daarna een stuk minder

Soms helpen opiaten in het begin goed om de pijn te verlichten - maar op den duur kan de werking minder worden. Je hebt dan steeds meer nodig om het effect te bereiken dat je in het begin had.

• De hersenen gaan opiaten associëren met "minder pijn"

Nog een valkuil: hoe langer je de opiaten gebruikt, hoe meer je het middel gaat associëren met "minder pijn".

Jouw hersenen maken jou wijs dat jij opiaten nodig hebt, omdat je anders pijn zult krijgen. Maar dat hoeft niet per se waar te zijn. Het is mogelijk dat jouw pijn in de loop der minder is geworden, maar dat je dat niet merkt vanwege de opiaten.

Door opiaatgebruik raakt het natuurlijke genezingsproces van het lichaam steeds verder op de achtergrond - de opiaten nemen immers alle taken over. Ondertussen vervangen ze jouw oorspronkelijke pijn (deels) door pijn als gevolg van het opiaatgebruik.

Wees hier alert op. Zelfs na kortdurend gebruik kan deze valkuil de stap naar afbouwen extra moeilijk maken.

Invloed van opiaten op je leven

Invloed op je leven

Het onderstaande lijstje is opgesteld door ervaringsdeskundigen. Iedereen die opiaten gebruikt zal dingen herkennen.

Deze bijwerkingen maken je leven steeds minder leuk

. verstopping en misselijkheid

. meer last van angst, depressie

. meer last van pijn

. slaperigheid overdag

. vergeetachtigheid: gesprekken die je 's ochtends voert ben je
soms 's middags alweer vergeten

. je bent er niet helemaal bij; anderen merken dit ook
. je gaat gezelschap vermijden omdat je je hiervoor schaamt

. je krijgt de neiging je terug te trekken; je raakt je sociale leven kwijt

Lees een ervaringsverhaal

. je moet er altijd op letten dat je je medicijnen bij je hebt. Buiten de eigen woonplaats is het wegens strenge regelgeving vaak onmogelijk om via een zorgverlener/ apotheek 'even snel' opiaten te krijgen. Ook in het weekend

dit een probleem zijn; het kan je een onverwachts dagje afkicken opleveren.

Gevaren van opiaatgebruik

GeVAREN OPIAATGEBRUIK

Schade aan je gezondheid

. verhoogde kans op hart- en vaatproblemen

. verhoogde kans op gebitsproblemen

. verhoogde kans op botbreuken

. verhoogd risico om te vallen

. verhoogd risico in het verkeer

. opiaten kunnen tijdens de slaap het ademhalingssysteem onderdrukken: voor mensen met slaapapneu kan dit heel gevaarlijk zijn

. verzwakt immuunsysteem, je wordt gevoeliger voor infecties

. infecties/aandoeningen kunnen gemaskeerd worden door het opiaatgebruik en pas veel later ontdekt worden

Een ongeluk

Van opiaten word je wazig in je hoofd. Een ongeluk thuis of op straat is zo gebeurd. Misschien denk je: ach, dat overkomt mij niet. Maar er zijn omstandigheden die het risico op een ongeluk kunnen vergroten.

Door het opiaatgebruik beweeg je minder, dus je spieren zijn minder krachtig. Je bent misschien wat slechter ter been, je evenwicht is wat minder. In een onbewaakt moment kan er iets gebeuren waardoor je onderuit gaat. Zeker als je op leeftijd bent.

Hetzelfde geldt voor een ongeluk in het verkeer. In een fractie van een seconde kan er iets gebeuren, waar je te laat op reageert.

Een overdosis

Niet alleen beroemdheden zoals Prince en Michael Jackson sterven aan een overdosis opiaten. Het kan iedereen overkomen.

De meest voorkomende (bijna) (doods)oorzaak van een overdosis in Nederland is de combinatie van opiaten met alcohol, slaap-en kalmeringsmiddelen, antipsychotica, antidepressiva of andere psychofarmaca.

Alle bovengenoemde middelen hebben een onderdrukkende werking op de ademhaling. Wanneer je ze tegelijkertijd gebruikt wordt de werking versterkt. Dit kan ertoe leiden dat je stopt met ademhalen.

Vorig jaar stierven in ons land ruim 100 mensen aan een overdosis, een sterke stijging ten opzichte van de jaren daarvoor.

Soms worden mensen op het nippertje van een overdosis gered door gezinsleden...

Oxycodon is dubbel zo sterk als heroïne,
fentanyl is vijftig keer zo sterk als heroïne.

Gewenning, verslaving

Het grootste gevaar van opiaatgebruik zit in de eerste maand van het gebruik. Ervaringsdeskundigen zeggen, 'als ik toen geweten had wat ik nu weet, was ik er nooit aan begonnen'.

Al na twee weken is het lichaam aan de opiaten gewend geraakt, zowel lichamelijk als geestelijk. Verslaafd raken aan deze pijnstillers is heel makkelijk. Er af komen is een stuk moeilijker.
Opiaten zijn simpelweg niet geschikt voor langdurig gebruik, vanwege het risico op lichamelijke en geestelijke verslaving en alle bijwerkingen op de lange termijn.
Het is belangrijk dat zowel jij zelf als je arts hier bij stilstaat op het moment dat je langer dan twee weken opiaten gebruikt.
Denk eraan: alles wat je gebruikt moet je ook weer afbouwen.
Na meer dan een maand opiaatgebruik is stoppen/afbouwen echt 'afkicken'. Mensen beschrijven afbouwen vaak als 'het ergste wat ik ooit heb meegemaakt'.
Probeer zo snel mogelijk een alternatief te zoeken voor de opiaten. Vaak is dat een pijnbeheersingsprogramma en de maximale dosis paracetamol en NSAID's zoals ibuprofen, naproxen enzovoorts.
Geestelijk afhankelijk (verslaafd) raken overkomt meer mensen dan je denkt. Het kan jou ook overkomen. Wanneer dat gebeurt wordt stoppen nog moeilijker.

Verslaving

Afbouwen hoe pak ik het aan

Afbouwen: hoe pak je dat aan?

Afbouwen is niet gemakkelijk, maar stoppen is voor de meeste mensen zeker wel te doen, ook na langdurig gebruik. Praktisch iedereen die deze moeizame weg heeft afgelegd zegt blij te zijn met het resultaat. Als je wilt afbouwen is informatie een belangrijk onderdeel van de voorbereiding.

Klik op een van de onderstaande knoppen om te lezen over het afbouwen/ stoppen met het middel dat jij gebruikt.

Oxycodon afbouwen

Fentanyl afbouwen

Tramadol afbouwen

'Opiaten moet je eigenlijk maar in twee situaties voorschrijven: kortdurend voor mensen met zware pijn en palliatief voor terminale patiënten.'
Dr. Albert Dahan, pijnspecialist Leids Universitair Medisch Centrum.

Veelgestelde vragen

Veelgestelde vragen over opiaten

• Mijn arts zegt dat ik, als ik ga afbouwen, straks minder pijn heb. Maar hoe weet ik dat zeker? Afbouwen van oxycodon, fentanyl, tramadol, morfine levert geen garantie voor minder pijn. Maar studies laten zien dat het afbouwen van opiaten in de meeste gevallen in ieder geval niet leidt tot meer pijn. Wel is het zeker dat de bijwerkingen van opiaten (o.a. de toename van pijn door het opiaatgebruik zelf) minder worden bij afbouwen. Veel mensen zeggen dat ze zich over de hele linie beter voelen na het afbouwen en dat de pijn voor hen draaglijker is geworden.

• Zijn er ook mensen die zich slechter voelen na het afbouwen? Ja, dat gebeurt. Om dit te voorkomen is het heel belangrijk dat je anders om leert gaan met pijn, liefst al voordat je volledig afgebouwd bent. Als je nog geen pijnbehandeling hebt gehad, is het verstandig om daar zo snel mogelijk te beginnen. Sommige mensen gebruiken opiaten niet alleen om pijn te dempen, maar ook om andere dingen te dempen (bijvoorbeeld angst, negatieve gevoelens). Deze klachten kunnen meer naar boven komen als je gaat afbouwen. Je kunt moeite krijgen met de stress en de uitdagingen van het dagelijks leven zonder de demping van de opiaten. Doorzetten, positief blijven is lang niet altijd makkelijk. Hierbij is het van belang dat je een alternatief aanleert om hier mee om te gaan, bijvoorbeeld in de vorm van therapie. Als je het echt moeilijk hebt, kun je overwegen om medicatie te gebruiken, bijvoorbeeld antidepressiva.

• Kan afbouwen ook zijn “minderen”? Hoeveel gezondheidswinst kan dat opleveren? Hoe minder opiaten je gebruikt, hoe minder kans op bijwerkingen en andere negatieve effecten. Echter, als je opiaten in een lagere dosering blijft gebruiken, is de kans aanwezig dat in de toekomst het gebruik weer toe gaat nemen. Bijvoorbeeld als de pijn weer toeneemt. Aan de andere kant, sommige mensen zagen er niet in om tot nul af te bouwen en zich daar goed bij te voelen. Mocht dat bij jou het geval zijn, dan is het in ieder geval verstandig om de risico’s van het opiaatgebruik in gedachten te houden, niet opnieuw op te hogen en serieus bezig te blijven met ofwel een pijnprogramma ofwel psychische ondersteuning/therapie.

• Zijn er mensen die vanwege pijn niet zonder opiaten kunnen? Het gebruik van opiaten is en blijft een kwestie van afweging tussen risico en baten. In sommige gevallen is het niet haalbaar om de opioïden naar nul af te bouwen. Is dat bij jou het geval, zorg dan dat je regelmatig de balans tussen de voor- en nadelen van opiaatgebruik evalueert met je arts. Doe je dat niet, dan is de kans groot dat je de rest van je leven opiaten blijft gebruiken, met alle nadelige gevolgen en risico’s van dien. Soms is het een optie om naar een ander opiaat met minder negatieve effecten over te stappen. Hierbij kun je denken aan buprenorfine of methadon.

• Ik heb al jaren veel pijn. Is afbouwen verstandig? Onderzoek laat zien dat de pijn in de meeste gevallen minder wordt, of in ieder geval gelijk blijft wanneer je afbouwt. De overweging om de opiaten door te blijven gebruik of deze af te bouwen is een kwestie risico’s en baten. Het is verstandig om deze risico’s en baten met je voorschrijvend arts te bespreken.

iS afbouwen voor mij een optie

• Ik gebruik al jaren opiaten. Is afbouwen voor mij een optie? Het feit dat je ooit begonnen bent met opiaten, wil niet zeggen dat je ze de rest van je leven moet blijven gebruiken. De pijn die je vroeger had, zegt niet per se iets over de pijn die (misschien) nu nog aanwezig is, maar die je in geen jaren 'echt' gevoeld hebt. Zo kan een deel van de pijn die je nu voelt juist veroorzaakt worden door het opioïdengebruik. Denk bijvoorbeeld maar eens terug: hoe was de pijn voor het opioïdengebruik? Was die echt minder dan nu...?

• Ik gebruik opiaten alleen als ik heel erg pijn heb; ik gebruik het met lange tussenpozen. Kan ik verslaafd raken? Er zijn indicaties voor gebruik van opioïden, zoals acute pijn. Bespreek met je behandelend arts of jouw pijn inderdaad een indicatie is voor opiaatgebruik. Gebruik nooit meer dan is voorgeschreven! Merk je dat je dat toch doet, bespreek dat dan met je arts. Wie weet is overstappen naar een ander opiaat/ een andere toedieningsvorm voor jou geschikter.

• Mensen zeggen wel eens: "Ik ben niet verslaafd, want ik gebruik opiaten alleen maar tegen de pijn, dus er is voor mij geen reden om te stoppen.” Hoe zit dat...? Als je opioïden voor een langere tijd neemt (kwestie van weken), raakt je lichaam eraan gewend. Dit wordt afhankelijkheid genoemd. Je krijgt klachten van ontwenning, je voelt je ziek als je de opiaten niet meer neemt. Een deel van de mensen die opiaten voor een langere tijd nemen raakt verslaafd hieraan. Verslaving gaat gepaard met een verlies van controle over gebruik en een sterke focus op het verkrijgen van het middel, vaak ten koste van andere belangrijke dingen in het leven. Iemand die opiaten neemt voor pijn kan alsnog verslaafd worden. Lichamelijke, psychische en sociale factoren spelen hierbij een rol. Verslaving en/of afhankelijkheid van opiaten-op-doktersrecept is niet iets om je voor te schamen. Je bent niet voor de lol begonnen met deze medicatie; je arts heeft het voorgeschreven omdat je ontzettend veel pijn had. Ga het gesprek met je voorschrijvend arts als je negatieve effecten van opiaten ervaart.

• Ik voel me goed met mijn langdurig opiaatgebruik, dus waarom zou ik stoppen? Ook al voel je je goed, de nadelen van het opiaatgebruik krijg je er automatisch bij. Sommige klachten die je hebt koppel je misschien niet direct aan het gebruik van opiaten, zoals concentratieproblemen, slecht slapen, of somberheid. Dit zijn echter wel bijwerkingen van opiaatgebruik, zeker op de langere termijn. Die nadelen kunnen maken dat er op een bepaald moment misschien toch redenen zijn om te stoppen. Hoe zwaar die nadelen voor jou wegen, weet jij alleen zelf.

• Ik zou misschien wel willen afbouwen, maar ik durf het niet ... De angst voor afbouwen is vaak vooral de angst voor (terugkerende) pijn. Studies laten echter zien dat afbouwen van opiaten in de meeste gevallen niet leidt tot meer pijn. Daarnaast is er de angst voor het afbouwen zelf. Dat is heel begrijpelijk. Toch is deze angst meestal overkomelijk. Ga hierover het gesprek aan met je voorschrijvend arts en maak samen een afbouwplan. Het kan helpen om lid te worden van onze besloten Facebookgroep Opiaten Afbouwen. Daar ontmoet je niet alleen mensen die al aan het afbouwen zijn en je daar alles over kunnen vertellen, maar ook mensen die nog bezig zijn zich voor te bereiden op het afbouwen. Je kunt van alles samen bespreken, elkaar bemoedigen, aanmoedigen. Je weet dat je er niet alleen voor staat!

Lotgenotencontact

Onze Besloten Facebookgroep Opiaten Afbouwen is een veilige plek waar je anderen kunt ontmoeten die, net als jij, bezig zijn met afbouwen. In een warme, vriendelijke sfeer wordt informatie uitgewisseld en ervaringen gedeeld.